نگاهی کوتاه به کتاب «مصلحت در فقه» با محوریت فقه حکومتی
خبرگزاری رسا ـ کتاب «مصلحت در فقه» با قلم حجت‌الاسلام یحیی جهانگیری سهروردی از سوی انتشارات رسول اعظم صلی الله علیه و آله با محوریت فقه حکومتی در اختیار فقه پژوهان حوزه دین قرار دارد.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، کتاب «مصلحت در فقه» با قلم حجت‌الاسلام یحیی جهانگیری سهروردی از سوی انتشارات رسول اعظم صلی الله علیه و آله باقیمت 18 هزار تومان با محوریت فقه حکومتی در اختیار فقه پژوهان حوزه دین قرار دارد.
مقدمه این کتاب متشکل از سه مقدمه است که مقدمه اول کتاب با قلم نویسنده و دو مقدمه دیگر با همت آیت‌الله محسن اراکی و پروفسور تکیم نوشته‌شده است.
در مقدمه اول به قلم نوسینده آمده است« که اسلام دین جامع و البته جاودانی است و شریعت اسلامی نیز با بهره‌مندی از قواعدی همچون قاعده مصلحت به اثبات این ادعا کمک می‌کند. ولی هر مصلحتی مطلوب نیست.
از سوی دیگر با تأسیس نظام اسلامی در ایران و نیز اقبال مسلمین به احیای ظرفیت‌های نهفته در دین اسلام ما را بایسته می‌دارد که قواعد پویا ساز این دین را کشف و تبیین کنیم.
این کتاب مصلحت را از منظر فقه خصوصا فقه امامیه در راستای پاسخ به سؤالات فوق بررسی می‌کند.
نکته برجسته این است که آنچه در اندیشه فقهای امامیه، مصلحت خوانده می‌شود هیچ‌گونه انفکاک و مرز فاصلی با حقیقت ندارد، بلکه چهره و تجلی حقیقت در شرایط مختلف است.»
به طور کلی این کتاب از دو بخش دارد که در بخش اول از آسیب‌های پژوهش و خلط بین مفاهیم صحبت شده است و به تنقیح و تفکیک مفاهیم و کلیدواژگان دخیل می‌پردازد.
سپس جهت فهم سره از فراز و فرود مصلحت، پیشینه شناسی هم در فقه اهل سنت و هم در فقه امامیه می‌کند.
در بخش دوم، که نقطه ثقل کتاب است بابیان دیدگاه‌ها خصوصااقوال فقهای شیعی و ادله ارائه‌شده بر مصلحت، حجیت آن را واکاوی می‌کند.
در پایان نویسنده به مهم‌ترین پرسش معاصر در عرصه مصلحت پژوهی یعنی سکولاریزاسیون را بررسی کرده و سپس به ارائه پاسخ عدم امکان سقوط شریعت در سکولاریزاسیون البته با رعایت ضوابط پیش‌بینی‌شده برای مصلحت در فقه شیعه پرداخته است.
در مقدمه دوم به قلم آیت‌الله محسن اراکی آمده است: «فقه مصلحت از مهم‌ترین رشته‌های فقه حکومتی بشمار می‌آید زیرا یکی از مهم‌ترین وظایف حکومت به‌عنوان عهده‌دار مدیریت کلان جامعه، تأمین منافع و مصالح جامعه است.
از طریق تشریع قواعد کلی و واگذاری تشخیص جزئیات و مصادیق آن به عهده فقیه جامع‌الشرایط ولی امر. از جمله قواعد کلی فقهی، قاعده وجوب عمل ولی امر به مصلحت در مدیریت جامعه اسلامی است. این قاعده فقهی را از آیات متعددی از قرآن کریم و همچنین روایات صحیحه فراوانی اثبات می‌کند.
در سوره شعرا در بیان فرق و تفاوتی که میان حکومت رهبران الهی و حکومت جز آنان وجود دارد، فرق و تفاوت اصلی بین این دو نوع حکومت، مصلحانه بودن حکومت رهبران الهی از یک‌سو، و مفسدانه بودن حکومت جز آنان از سوی دیگر اعلام گردیده است: «کذَّبَتْ ثَمُودُ الْمُرْسَلِینَ إِذْ قَالَ لَهُمْ أَخُوهُمْ صَالِحٌ أَلَا تَتَّقُونَ إِنِّی لَکمْ رَسُولٌ أَمِینٌ ... فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَطِیعُونِ وَلَا تُطِیعُوا أَمْرَ الْمُسْرِفِینَ الَّذِینَ یفْسِدُونَ فِی الْأَرْضِ وَلَا یصْلِحُونَ» در این آیات از زبان صالح پیامبر بزرگ خدا خطاب به مردم دیارش در تبیین دلیل شایستگی خویش برای رهبری سیاسی و وجوب اطاعت فرمان از او، و عدم شایستگی رهبران سیاسی دیگر که به ناحق بر مسند رهبری سیاسی تکیه زده و خود را فرمانروای مردم می‌خوانند، به مصلح نبودن این رهبران خود خوانده و مفسد بودن آنان از یک‌سو، و به‌طور ضمنی مصلح بودن خویش و مشروعیت داشتن فرمانروایی خویش اشاره می‌کند.
در مقدمه سوم کتاب که به همت پروفسور تکیم تدوین‌شده آمده است:« در سال‌های اخیر، آگاهی از نیاز به استفاده از مفهوم مقاصدالشریعه هدف یا مقصود از قانون اسلامی در استخراج احکام فقهی، رو به رشد بوده است.
به نظر می‌رسد علاقه به مفهوم مقاصدالشریعه، برانگیخته‌شده است. چراکه بسیاری از متفکران مسلمان آن را به‌مثابه یک ابزار هرمنوتیکی می‌دانند که می‌تواند برخی از چالش‌های بنیادین اجتماعی و سیاسی که مسلمانان جهان معاصر با آن مواجه‌اند را پاسخگو باشد.
سخن از اهمیت این کتاب، اغراق نیست. شیخ یحیی جهانگیری سهروردی با شجاعت تصمیم گرفت تا با برخی از مسائل مهم پیش روی فقهای شیعه مواجه گردد. این اثر، پژوهشگران را برمی‌انگیزاند تا در منع سنتی در به‌کارگیری اصل مصلحت به‌ویژه با لحاظ این واقعیت که اکنون بسیاری از فقها در جمهوری اسلامی ایران، خواهان کاربست این اصل‌اند تجدیدنظر کنند.
برجستگی این اثر در این است که زمینه را برای پژوهش‌های بیشتر فراهم خواهد ساخت: مثلاً چگونه مصلحت می‌تواند در کاربست بخشی از چالش‌های فقهی که تشیع معاصر با آن مواجه است، نقش‌آفرینی کند؟ این کتاب، به [گنجینه] ادبیات رو به رشد تشیع معاصر، خواهد پیوست این کتاب بسیاری از چالش‌هایی که مسلمانان با آن درگیرند را نمایان می‌سازد مثل چالش‌های باورمندی به اسلام از یک‌سو و زیستن با چالش‌های مدرنیته از سوی دیگر چهارچوب موضوع این کتاب به نحوی است که پس ازپیش گفتار در فصل اول به موضوع مفهوم شناسی در پنج مبحث جداگانه پرداخته است که به‌طور کلی به مفهوم شناسی مصلحت، فقه، استصلاح و مصالح مرسله و همچنین در دو مبحث آخر نیز به مفهوم شناسی سد و فتح ذرایع و مقاصد الشریعه پرداخته‌شده است.
در فصل دوم این کتاب به مقایسه واژه «مصلحت» با مفاهیم همسو همچون حکمت، علت و منفعت در چهار مبحث جداگانه پرداخته‌شده است.
در فصل سوم کتاب به بررسی پیشینه شناسی و گونه شناسی با طرح مباحثی همچون پیشینه قاعده مصلحت، تعریف اصطلاحی فقهی مصلحت و اقسام مصلحت در چهار مبحث جداگانه پرداخته‌شده است.
نویسنده در فصل چهارم کتاب مصلحت در فقه به جایگاه مصلحت در فقه امامیه پرداخته است که با طرح تمایز قاعده مصلحت با قیاس و تمایز قاعده مصلحت با سد ذرایع، تمایز قاعده مصلحت امامیه با مصلح و مرسله اهل سنت مورد بررسی قرارگرفته است.
در فصل پنجم به موضوع اقوال و ادله حجیت مصلحت در فقه امامیه با دو مبحث جداگانه پرداخته‌شده است که نویسنده مبحث اول آن اقوال و بحث دوم ادله را مورد بررسی قرار داده است.
در سه فصل پایانی نیز به ترتیب به مباحثی همچون جایگاه مصلحت در احکام حکومتی، مراجع تشخیص مصلحت و مصلحت محوری نه «سکولاریزاسیون» عرفی گرایی پرداخته‌شده است.
نویسنده این متولد سهرورد است که در به چاپ و توزیع رسیده است
کتاب «مصلحت در فقه» اثر حجت الاسلام یحیی جهانگیری سهروردی در 319 صفحه، تیراژ هزار نسخه با قیمت 18 هزار تومان از سوی انتشارت رسول اعظم (صلی الله علیه و آله) قم در اختیار علاقمندان فقه قرار گرفته است./921/ن601/ق